Дисграфия — жазбаша сөйлеуді жүзеге асыруға және бақылауға қатысатын жоғары психикалық функциялардың жеткіліксіз қалыптасуымен (немесе ыдырауымен) байланысты жазу процесінің ішінара бұзылуы.
Дисграфия мақсатты оқытусыз және түзетусіз өздігінен жойылмайтын тұрақты типтік және қайталанатын жазу қателерімен көрінеді.
Қазіргі таңда мамандар дисграфияны бес негізгі формаға бөледі, олардың әрқайсысы қандай жазбаша операция бұзылғанына немесе қалыптаспағанына байланысты.
- Акустикалық дисграфия – акустикалық дисграфия дыбыстарды фонематикалық танудың бұзылуымен сипатталады.
- Артикуляциялық-акустикалық дисграфия – фонематиканың артикуляциясы мен қабылдауының бұзылуымен (фонематикалық есту), сондай-ақ дыбыстың айтылуындағы қиындықтармен сипатталады.
- Аграмматикалық дисграфия – сөйлеудің грамматикалық құрылымының лексикалық дамуындағы мәселелермен сипатталады.
- Оптикалық дисграфия – дамымаған көрнекі-кеңістіктік қабылдаумен сипатталады.
- Тіл синтезінің қалыптаспауына байланысты дисграфияның ерекше түрі.
Іс жүзінде дисграфияның кез келген түрі таза түрінде өте сирек кездеседі, өйткені көп жағдайда дисграфия аралас формада болады, бірақ кез келген түрдің басым болуымен. Оны өзіне тән белгілері арқылы анықтауы мүмкін.
Себептері
Терең әрі жан-жақты зерттеуге қарамастан, дисграфияның себептері бүгінгі күнге дейін абсолютті дәлдікпен анықталған жоқ. Бірақ анықталған деректер де бар. Мәселен, мысалы, жоғарыда атап көрсетілген ғалымдар жазудың бұзылуына байланысты болуы мүмкін дейді:
- Биологиялық себептері: бала дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі тұқым қуалаушылықтың бұзылуы немесе мидың дамымауы, жүктілік патологиясы, ұрықтың жарақаты, асфиксия, ауыр соматикалық аурулар, жүйке жүйесіне әсер ететін инфекциялар.
- Әлеуметтік-психологиялық себептері: госпитализация синдромы (адамның үйден және отбасынан алыс ауруханада ұзақ уақыт болуы нәтижесінде пайда болатын бұзылулар), педагогикалық немқұрайлылық, сөйлеу байланысының болмауы, екі тілді отбасында тәрбие алуынан көрініс табады.
- Әлеуметтік және орта себептері: балаға шамадан тыс бағаланған сауаттылық талаптары, сауаттылық үшін дұрыс анықталмаған (тым ерте) жас, дұрыс таңдалмаған қарқын мен оқыту әдістері.
Өздеріңіз білетіндей, адам ауызша сөйлеуінің барлық компоненттері дыбыстық айтылу, лексикалық және грамматикалық компонент, фонетикалық қабылдау, сөйлеу үйлесімділігі қалыптасқан кезде жазу дағдыларын игере бастайды. Егер жоғарыда аталған бұзушылықтар мидың қалыптасуы кезінде орын алса, дисграфияның даму қаупі өте жоғары.
Тексеру
Дисграфия диагнозын анықтауда логопед маманына жүгінген жөн. Алайда басқа да мамандардың кеңесіне жүгінген жөн. Мына мамандарға жүгінген жөн: психолог, офтальмолог, невролог, ЛОР. Бұл мамандар көру және есту мүшелеріндегі ақауларды, сондай-ақ психикалық бұзылуларды жоюға көмектеседі. Логопед маманы осыдан кейін ғана белгілерді зерттей отырып, дисграфияның дамып жатқанын анықтап, оның түрін анықтай алады.
Диагностикалық шаралар әрқашан кешенді түрде және кезең-кезеңімен жүргізіледі. Жазба жұмыстары талданады, жалпы және сөйлеудің дамуы бағаланады, көру және есту мүшелерінің орталық жүйке жүйесінің, сөйлеу моторикасының және артикуляциялық аппаратының жағдайы бағаланады. Жазбаша сөйлеуді талдау үшін маман балаға диктант бойынша баспа немесе қолжазба мәтінді қайта жазуды, суреттегі сюжетті сипаттауды, дауыстап оқуды ұсынуы мүмкін. Алынған мәліметтер негізінде хаттама жасалады және маман қорытынды жасайды.
Түзету
Түзету шаралары балабақша жасында басталуы керек және логопед маманына тиесілі арнайы әдістерді қамтуы керек.
Түзету бағдарламалары міндетті түрде әрбір жеке жағдайдың жеке ерекшеліктерін және, әрине, бұзушылық нысанын ескере отырып әзірленеді. Ауытқуды түзету үшін маман жазу дағдыларын қалыптастыру үшін маңызды процестердегі олқылықтарды толтыру жүйесін әзірлейді, сөйлеуді дамыту және оның үйлесімділігі бойынша жұмыс істейді. Грамматиканы қалыптастыру мен лексиканы дамытуға да тапсырмалар беріледі, кеңістіктік және есту арқылы қабылдау түзетіледі, ойлау процестері мен есте сақтау дамиды. Мұның бәрі жазу дағдыларын дамытуға әкеледі.
Логопедиялық кешеннен басқа, біздің мамандар физиотерапиялық жаттығуларды, массажды, физиотерапияны пайдаланады.
