Ринолалия — жеке дыбыстардың дұрыс айтылмауымен, сөйлеудің айқын бұрмалануымен көрінетін сөйлеу бұзылысы. Тәжірибе көрсеткендей, балаларда мұндай патологияның болуы сөйлеу аппаратының құрылымындағы ақаулармен байланысты. Ринолалия кезінде баланың сөйлеуінде тән дыбыс бар, бұл патология мұрынның резонаторлық функциясының бұзылуын болжайды, дыбыстардың деформациясы мұрын-жұтқыншақ қуыстарындағы ауа ағындарының дұрыс бөлінбеуіне байланысты пайда болады.
Дыбыстың бұзылуымен бірге ринолалия баланың сөйлеуінің лексикалық және грамматикалық дамуының кешігуіне әкелуі мүмкін. Психологиялық сипаттағы мәселелердің алдын алу үшін баламен мамандандырылған жұмысты уақытында бастау маңызды.
Түрлері және себептері
Ринолалия ауыз-жұтқыншақтың және мұрын қуысының құрылымының бұзылуының түрі мен ауырлығына қарай жіктеледі:
- конструкциясына қарай ашық және жабық ринолалия деп ажыратады;
- пайда болу себептері бойынша - органикалық және функционалдық.
Ашық ринолалия — ауыз және мұрын қуысы арасындағы сөйлеудің қалыпты дамуы үшін қажетті тосқауылдың болмауы. Сөйлеу кезінде ауыз арқылы шығып, күштірек болуы керек ауа ағыны таралады және бір мезгілде мұрын/ауыз арқылы шығады, бұл мұрын резонансын тудырады.
Жабық ринолалия — мұрын арқылы ауаның дұрыс шығуына жол бермейтін мұрын-жұтқыншақтағы кедергілердің болуы. Ақаудың бұл түрі тағы екі кіші түрге бөлінеді - алдыңғы (анатомиялық кедергі мұрын қуысында орналасқанда) және артқы (мұрын қуысында орналасқан кезде).
Аралас ринолалия — алғашқы екі түрдің тіркесімі таңдай-жұту сақинасы жеткіліксіздігі де, мұрын бітелуі де бар. Бұл жағдай бір мезгілде мұрындықпен және мұрын дыбыстарының болмауымен сипатталады.
Органикалық ринолалия туа біткен немесе жүре пайда болуы мүмкін. Балаларда туа біткен түрі мына ауытқуларда болады:
- «жырық таңдай», палатолалия;
- «жырық ерін»;
- «жұмсақ таңдайдың қысқаруы»;
- жасырын таңдай жырығы;
- жұтқыншақта кішкентай тілшенің болмауы;
- кішкентай тілшенің екі жақтылануы;
Туа біткен түрдегі аурудың органикалық түрі келесі жағдайларда кездеседі:
- тұмаудың, токсоплазманың және басқа инфекциялардың ерте кезеңдерінде жүкті әйелдің инфекциясы;
- улы химикаттармен байланыс;
- шылым шегу;
- есірткі және алкоголь тұтыну;
- стресс;
- эндокриндік бұзылулардың болуы;
Көріністері мен белгілері
Әдетте диагноз қою қиын емес. Органикалық ашық форма былайша көрінеді:
- тамақтандыру кезінде кеуде сүтінің формуласы баланың мұрнынан ағып кетеді;
- сызаттарға байланысты төменгі тыныс жолдарына ауа бірден түседі (бронхит, отит, пневмония, эвстахит, салқын ауадан пайда болатын бронхит) ;
- Әлсіз интеллектке ие – ЗПР, олигофрения, нистагмы, птозы, гиперрефлексия;
- тілге дейінгі қалыптан тыс кезең: былдырлаудың болмауы, дыбыстардың дыбыссыз артикуляциясы;
- сөйлеу дамуының кешігуі;;
- басқаларға түсініксіз сөйлеу;
- дауыссыз дыбыстардың көпшілігі тіл түбірі көтеріліп, ұшы төмен түсіп, пассивті болғандықтан дыбысқа ұқсайды;
- айқын мұрынды дауысы тыныш әрі тұнық;
- дислексия және дисграфия түріндегі жазу бұзылыстары;
- сөздік қорының жеткіліксіз қалыптасуы;
- саналы жастың басында ұялшақтық қарым-қатынастан қорқу.
Жабық органикалық ринолалия мұрын дыбыстарының артикуляциясы мен айтылуының бұзылуымен ерекшеленеді [м], [м], [н], [н], және де [н] әріпін [д] әріпіне ауыстырады. Мұрынмен тыныс алу қиын немесе мүмкін емес, бұл дауыс тембріне тікелей әсер етеді.
Функционалдық ашық түрі дауысты дыбыстардың дұрыс айтылмауымен ерекшеленеді, ал дауыссыз дыбыстар жақсы шығады. Эмоциясыз табиғи емес және түтіккен дауыспен сипатталатын функционалды жабық ринолалия.
Түзету
Функционалдық ринолалия қолайлы болжамға ие - логопедиялық сабақтар барлық кемшіліктерді анықтау үшін жеткілікті. Органикалық диагноз түрінен айырмашылығы, оны жою әлдеқайда қиын, көбінесе барлығы операцияның сапасына, психологиялық және логопедиялық көмектің заманауилығы мен күрделілігіне байланысты.
Осы сөйлеу ақауының алдын алуда табыстың кілті білікті мамандарға уақтылы қол жеткізу болып табылады, және әрине, кезең-кезеңімен түзету, бұл сөйлеу аппаратының дамуында оң динамикаға тез жетуге мүмкіндік береді.
Алғашқы консультацияға жазылу үшін сайтта online үлгіні пайдаланыңыз. Алғашқы қабылдауда маман сізбен барлық мәселелерді талқылайды, диагностикалық жоспарды жасайды, сонымен қатар баламен жұмыс бағдарламасын ұсынады. Біздің орталықта Қазақстанның ең үздңк мамандары жұмыс жасайды. Сіздің балаңыз үшін біз қол жетімді баға бойынша түзету жоспарын әзірлейміз және жоғары сапалы логопедиялық және психологиялық қолдау көрсетеміз.
